Moğolistan coğrafyası
Koordinatlar: 46°00′K 105°00′D / 46°K 105°D
| Moğolistan coğrafyası | |
|---|---|
 | |
| Kıta | Asya |
| Bölge | Doğu Asya, Orta Asya |
| Koordinatlar | 46°00′K 105°00′D / 46°K 105°D |
| Yüzölçüm | dünyada 19. sırada 1.566.500 km² Kara : % Su : % |
| Kıyılar | 0 km |
| Sınırlar | Çin 4.673 km Rusya 3.441 km Toplam 8.114 km |
| En yüksek nokta | Nayramdal Dağı 4.374 m |
| En alçak nokta | |
| En uzun nehir | Orhun Nehri |
| En büyük göl | Ubsa Gölü |
Moğolistan, Asya'nın kuzey kesiminde kara ülkesi. Kuzeyde Rusya Federasyonu, doğu, güney ve batıda ise Çin Halk Cumhuriyeti ile çevrilidir. 1.566.500 km²'lik yüzölçümüyle Asya'nın sekizinci büyük ülkesidir. Doğu-batı doğrultusunda 2.410 km boyunca uzanır; kuzey-güney doğrultusunda en geniş yeri 1.255 km'yi bulur.
Yüzey Şekilleri
Ortalama yüksekliği 1.600 m'yi bulan Moğolistan'ın yaklaşık altıda beşi zengin çayırların kapladığı hafif dalgalı steplerden oluşur. Fiziksel özellikleri bakımından ülke üç ana coğrafi bölgeye ayrılır: Kuzeyde birer parmak gibi iç kesimlere sokulan sıradağlar, bu dağların arasında yer alan havzalar ve güneyde uzanan dev plato ve çöl kuşağı.
Jeolojik oluşum bakımından yakın dönemdeki yükselmelerle ortaya çıkan dağlar batıdan doğuya doğru üç ayrı kuşak olarak sıralanır. En yüksek ve en uzun kuşağı oluşturan buzullarla kaplı Altay Dağları, kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda yaklaşık 1.600 km boyunca uzanır. Ortalama 3.300*4.200 m yüksekliğinde bir dizi doruğun yer aldığı kuzey ve batı kesimine göre doğu ve güney kesimi pek sarp sayılmaz. Ülkenin en yüksek noktası Mönh Hayrhan Dağı (uul) (4.362 m), Altay sisteminin başlıca kolu olan Moğol Altayları'nda yer alır. Sistemin ikinci büyük kolu Gobi Altayları olarak bilinir. Altay Dağlarıyla aynı doğrultuyu izleyen ikinci dağ kuşağının belkemiğini Hangay Sıradağları (nuruu) oluşturur. Ülkenin orta kesiminde yer alan bu sistem masif yapısıyla ayırt edilir ve 3.600 m'yi geçen birkaç doruğu kapsar. Bu dorukların en yükseği Otgon Tenger Dağıdır (4.031 m). Üçüncü dağ kuşağını oluşturan Hentiy Dağları Ulan Bator'un kuzeydoğusuna düşer ve güneybatı-kuzeydoğu doğrultusunda uzanır. Öteki kuşaklara göre daha küçük ve alçaktır; yüksekliği 1.950-2.400 m arasında değişir. Dağların arasında ağızları genellikleri birikintilerle tıkanmış çok sayıda havzaya rastlanır. Ülkenin kuzeybatısında Altay ve Hangay dağlarıyla Rusya sınırındaki dağlar arasında sıkışmış olan ve Büyük Göller bölgesi olarak bilinen bir havza kompleksi yer alır. Bu bölgedeki göllerin sayısı 300'ü geçer. Bir başka havza kompleksi de Hangay Sıradağlarının doğu yamaçlarıyla Hentiy Dağlarının batı etekleri arasında yer alır. Bu bölgenin güney kesimindeki verimli Orhon Nehri havzası eski yerleşik kültürlerin beşiği olarak önem taşır. Daha kuzeyde Hangay Sıradağlarının eteklerinden başlayan Horgo bölgesinde çok sayıda volkanik göl bulunur. Kuzey sınırı boyunca uzanan Hövsgöl bölgesi ise yeraltı sularının oluşturduğu dev mağaralarıyla ünlüdür.
Moğolistan'ın doğu kesimi tepelik steplerle kaplıdır. Yer yer rastlanan küçük masif kütlelerde sönmüş yanardağların konileri hemen göze çarpar. Dariganga yöresinde bu tür yanardağların sayısı 22'yi bulur. Güneyde ülke topraklarının yaklaşık üçte birini kaplayan yarı kurak Gobi Çölü genelde taşlık kaplı bir yapı gösterir; kumlu alanlar toplam yüzeyin ancak yüzde 3'ünü oluşturur. Gobi'nin ilginç yüzey şekilleri arasında dev bazalt sütunlar, Gov Gurvan Sayhan (Gobi'nin Üç Güzeli) olarak bilinen üç küçük dağ sırası ve kayalık uçurumların çevrelediği ünlü Yelyn Am (Kondorlar Vadisi) sayılabilir.
Sismik hareketlerin sık sık görüldüğü Moğolistan'da bazen çok şiddetli depremler de olur. Ama nüfus yoğunluğunun düşüklüğü nedeniyle depremlerin yol açtığı yıkım büyük boyutlara ulaştı.
Akarsular ve Göller
Moğolistan'ın en büyük akarsuyu olan Selenge (Selenga) Nehri ortakuzey kesimde yaklaşık 282.000 km²'lik bir alanın sularını toplar. Rusya sınırını şarak Baykal Gölüne dökülen Selenge'yi başta Delger, İder ve Orhon olmak üzere birçok kol besler. Ülkenin doğusundan geçen Onon ve Kerulen nehirleri Moğolistan sınırları dışında Büyük Okyanusa dökülen nehirlerle birleşir. Kaynağını Altay Dağlarındaki buzullardan alan Hovd Nehri, sularını Har Us Gölüne boşaltır. Özellikle kuzey kesimde gölleri besleyen birçok küçük akarsu vardır; daha çok yeraltı sularının bulunduğu güneydeki mevsimlik yüzey suları ise çöllerde kaybolur.
Orta Asya'nın en derin (238 m) gölü olan Hövsgöl, aynı zamanda ülkenin en büyük tatlı su gölüdür. Tuzlu bir göl olan Uvs Gölü yaklaşık 3.330 km²'yi kaplar. Öteki büyük göller arasında Buir, Har, Hyargas ve Ulaan gölleri sayılabilir. Hangay Sıradağlarının başlıca batı yamaçlarındaki Bayan Gölü sarısı kumsalları ve zengin hayvan varlığıyla en güzel göllerden biridir.
İklim
Moğolistan'da sık ve yaygın sıcaklık değişiminin yanı sıra son derece düşük yağış miktarıyla belirlenen sert bir karasal iklim hüküm sürer. Kışlar soğuk ve kuru, kısa süren yazlar ise sıcak geçer. Günlük sıcaklık farklılığı bazen 13 °C'ye kadar ulaşır; kum ve dolu fırtınaları birdenbire ortaya çıkabilir. İklimin birbaşka çarpıcı özelliği bir yıl içinde açık ve güneşli gün sayısının ortalama 220-260 arasında değişmesidir. Yıllık ortalama sıcaklık kuzeydeki dağlık kesimde -2 °C ile -3,5 °C arasında değişirken, güneyde 4 °C'dir. Ülke genelinde kış ortalama sıcaklığı -15 °C ile -30 °C, yaz ortalama sıcaklığı ise 10 °C ile 26,6 °C arasında değişir. Yıllık yağışların yaklaşık dörtte üçü temmuz ve ağustos aylarında düşer. Dağlık kesimde 250–375 mm arasında değişen yıllık yağış miktarı, Gobi Çölünde 125 mm'nin altına kadar iner.
Bitki Örtüsü ve Hayvan Varlığı
Kuzeydeki sık ormanlar genellikle Sibirya melezi, sedir, ladin, çam ve huşağacından oluşur. Dağların yüksek kesimlerindeki tayga ormanları daha yukarıda yerini ince otlara ve yer yer Alp kuşağı çiçeklerine bırakır. Güneydeki kurak alanların bitki örtüsü seyrek olmakla birlikte deve, keçi ve koyunları otlatmaya yetecek düzeydedir. Su kaynaklarının çevresinde karaağaç ve kavak kümelerine rastlanır.
Kuzyedeki ormanlar vaşak, değişik geyik türleri, kar parsı, yaban domuzu ve samur gibi hayvanları barındırır. Steplerde en çok Moğol ceylanına rastlanır. Yarı çöl alanlarda yabani bir koyun türü olan argalı, Asya yaban eşeği ve Asya yaban atı yaşar. Dağ ve su kuşları oldukça yaygındır. Nehirlerde ve tatlı su göllerinde alabalık, turnabalığı ve tatlı su levreği gibi balıklar bulunur.
Dış bağlantılar
| ||||||||||||||