Afganistan coğrafyası
| Afganistan coğrafyası | |
|---|---|
 | |
| Kıta | Asya |
| Bölge | Güney Asya |
| Koordinatlar | 33°00′K 65°00′D |
| Yüzölçüm | dünyada 41. sırada 653.000 km² Kara : % Su : % |
| Kıyılar | km |
| Sınırlar | Pakistan 2.430 km Tacikistan 1.206 km, İran 936 km, Türkmenistan 744 km, Özbekistan 137 km Çin 76 km Toplam 5.529 km |
| En yüksek nokta | Noşak, 7.492 m |
| En alçak nokta | Ceyhun, 258 m |
| En uzun nehir | Hilmend Nehri |
| En büyük göl | |
Afganistan, Güney Asya'da, Orta Asya'nın güneyinde kara ülkesi. Kuzeydoğu ucunda ülkeyi Çin Halk Cumhuriyeti'yle birleştiren 240 km'lik ince Vahan Koridoruyla birlikte doğu-batı yönünde yaklaşık 1.280 km, kuzey-güney yönünde yaklaşık 970 km uzunluğundadır. Doğuda ve güneyde Pakistan sınırı 2.430, batıda İran sınırı 936 km, kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan cumhuriyetleriyle sınırı 2.087 km'dir. Cemmu ve Keşmir'in Pakistan'ın hak iddia ettiği kesiminden 320 km'lik bir sınırla ayrılır. Çin Halk Cumhuriyeti'yle sınırı 76 km'dir. Hiç kıyısı olmayan Afganistan'a en yakın deniz 480 km güneydeki Umman Denizi'dir
Yüzey Şekilleri
Afganistan üç belirgin bölgeye ayrılır. Kuzeydeki yaklaşık 103.600 km²'lik ova başlıca tarım alanıdır. Güneybatıdaki yaklaşık 129.500 km²'lik yayla büyük ölçüde çöllerle ve yarı çöllerle kaplıdır. Rigestan Çölü de bunlar arasındadır. İki bölge arasında, Himalaya Dağlarının uzantısı olan ve Hindukuş Dağlarını da içine alan 414.000 km²'lik dağlık yöre yer alır. Burası yoğun jeolojik hareketlere sahne olmuştur. Hindukuşlar'ın yüksekliği çoğu yerde 6.400 m'yi aşar. Bu dağlar, kuzeydeki görece zengin ve verimli topraklarla ülkenin öteki kesimlerini doğal bir sınır gibidir. Dağ dizisi Kabil'in 160 km kuzeyinde yelpaze gibi açılarak batıya doğru uzanır ve Baba, Bend-i Bayan, Sefid dağları gibi kollara ayrılır. Bu kollardan her biri daha sonra değişik yönlere uzanır. Doğu sınırındaki yükseltiler, Hint Okyanusundan yağmur getiren rüzgarları keserek kuru bir iklime yol açılır.
Diğer önemli dağlar güneyde Sefid Sıradağları ve Süleyman Dağı, kuzeyde ise Bend-i Türkistan dağıdır. Bu dağları, ülkenin güneyindeki Hayber Geçidi ikiye böler. Stratejik önemi olan bu geçit, Afganistan’ı Pakistan’a, eski Sovyet cumhuriyetlerine (Tacikistan, Özbekistan ve Türkmenistan) Umman Denizi, Pakistan ve Hindistan’a ulaştıran karayollarının geçtiği bir merkez konumundadır.[1]
Kuzeyde 600 km boyunca eski Sovyetler Birliği cumhuriyetleriyle sınırı oluşturan Ceyhun Nehri ülkenin kuzeydoğu ve kuzey topraklarında yaklaşık 240.000 km²'lik bir alanı sular. Ceyhun'un Afganistan'da doğan başlıca kolları Kokça ile Kunduz'dur. 960 km uzunluğundaki Hilmend Nehri üstünde sulama tesisleri kurulmuştur. Güneydoğunun en büyük akarsuyu, Pakistan topraklarına girerek İndüs Nehrine katılan Kabil Suyudur.
İklim
Genel olarak yarı kurak bozkır ikliminin egemen olduğu Afganistan'da kışlar çok soğuk, yazlar sıcak geçer. Ancak, ortadaki dağlık bölgedeki kutup altı kuşağı özellikleri görülür; kışlar dondurucu, yazlar kısa ve serindir. Güneydeki Celalabad'da temmuz ayı sıcaklığı 49 °C'ye kadar yükselirken, dağlık bölgedeki Kabil'de en düşük sıcaklık ocak ayında -31 °C olarak belirlenmiştir.
Yıllık yağış toplamı bölgeden bölgeye değişir. Çöllerde 75 mm'ye kadar düşen yıllık yağış, yaz musonlarından etkilenen dağlarda 1.250 mm'ye yükselir. Batıdan doğuya doğru giderek artan yıllık yağış, güneybatıdaki muson bölgesinde ortalama 400 mm dolayındadır.
Bitki ve Hayvan Varlığı
Güneyde, özellikle kıraç bölgelerle kum çöllerinin bulunduğu batı kesimine gidildikçe bitki örtüsü seyrelir, hemen hiç ağaç görülmez; ancak ilkbahar başlarındaki yağmur mevsiminde çiçekli otlara rastlanır. Daha çok yağış alan kuzey bölgelere doğru gidildikçe bitki örtüsü sıklaşır. Özellikle musonların etkisinde kalan Celalabad'ın kuzeyindeki dağlık bölgede yoğun bir bitki örtüsü görülür. Yükseklerde çam ve göknar gibi iğne yapraklı ağaçların baskın olduğu geniş ormanlar yer alır. İğne yapraklı orman çizgisi ortalama 3.000 m'nin üstündedir. 1.700-2.000 m arasındaki yükseltilerde sedir ağaçları çoğunluktadır. Daha alçaklardaki başlıca ağaç türleriyse meşe, ceviz, akağaç, dişbudak ve ardıçtır.
Afganistan'da, astropik iklim kuşağına özgü yırtıcı hayvanların çoğu bulunur. Ama eskiden çok olan büyük memelilerin sayısı artık oldukça azalmıştır. Ceyhun kıyılarında yaşayan Sibirya kaplanın soyu neredeyse tükenmiştir. Güneydoğudaki kaplanlar da yok olmak üzeredir. Gene de dağlarda ve eteklerinde çok sayıda yırtıcı hayvana rastlanır. Kurt, tilki, sırtlan, çakal ve vaşak gibi türler yaygındır. Pamir Dağlarında yabani keçiler, özellikle uzun ve kıvrık boynuzları için avlanan markorlar ve Alp dağ keçileri görülür. Argali (Marko Polo koyunu) gibi yabani koyun türleri de Pamir ve Hindukuş dağlarında yaşar. Dağlık ve ormanlık bölgelerde ayı da bulunur. Kuşlar arasında çeşitli akbaba türleriyle kartallar ön sırayı alır.
Nehirlerde çok sayıda balık türü vardır. Ama Hindukuş Dağlarının kuzey yükseltilerindeki akarsu ve göllerde alabalıktan başka balık türüne pek ender rastlanır.
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Afganistan'ın topografik harita 1 : 300 000 (1 cm = 3 km) www.cesty.in
- Afganistan - CIA The World Factbook
| ||||||||||||||