Metropolis (antik kent)
Koordinatlar: 38°07′30″K 27°19′25″D / 38.125°K 27.32361°D
Metropolis, kuruluşu günümüzden yaklaşık 5000 yıl öncesine dayanan, İzmir'in Torbalı ilçesinin 5 km güneybatısında bulunan bir antik kenttir.
Konumu
Metropolis Antik Kenti, İzmir ili, Torbalı ilçesi sınırlarında Yeniköy ve Özbey mahalleleri arasında bir tepenin üzerinde yer almaktadır. Antik Ionia Bölgesi'ne dahil kent, Efes’e 30 km, İzmir'e ise 40 km uzaklıkta olup, Küçük Menderes (Kaystros) havzasına hakim konumdadır.
Adının Kökeni
Metropolis, “Ana Tanrıça Kenti” anlamına gelmektedir. Μετηρ Δαλλησια (Meter Gallesia) isimli Ana Tanrıça’ya (daha bilinen adıyla Kybele) ait bir kült yeri işlevi gören kutsal mağara, kentin 5 km. kadar kuzeyindeki Uyuzdere Mevkii’nde bulunmaktadır. Mağarada yapılan arkeolojik kazılarda çok sayıda pişmiş toprak Ana Tanrıça heykelciği bulunmuştur. Bunun yanı sıra kent sikkeleri üzerinde rastlanılan Ana Tanrıça betimleri de bu görüşü doğrulamaktadır.
Bilimsel Çalışmalar
Metropolis Antik Kenti'nde ilk araştırmalar 1970li yıllarda Prof. Dr. Recep Meriç tarafından yürütülmüştür. Araştırmaların ardından 1989 yılında başlayan arkeolojik kazı çalışmaları 2007 yılından bu yana Yrd. Doç. Dr. Serdar Aybek tarafından yürütülmektedir.
Metropolis Antik Kenti'nde gerçekleştirlen kazı ve araştırma çalışmaları T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Torbalı Belediyesi, Sabancı Vakfı ve MESEDER (Metropolis Sevenler Derneği) tarafından desteklenmektedir.
Kentin Tarihçesi
Erken Tunç Çağı’ndan itibaren yerleşim gördüğü saptanan Metropolis Antik Kenti’nde 1989 yılından beri devam etmekte olan arkeolojik kazılar sonucu tiyatro, bouleuterion (meclis yapısı), stoa (üstü kapalı gezinti yolu), latrina (genel tuvalet), hamam-gymnasium kompleksi, atrium’lu ve peristylli evler (ortasında sütunlu bir avlu ve havuz bulunan konut tipi), hamam-palaestra kompleksi (güreş alanı) ortaya çıkarılmış ve bu yapıların bir kısmında restorasyon çalışmaları tamamlanmıştır.
Kentin akropolisinde yürütülen arkeolojik kazı çalışmaları sırasında burada Erken Tunç Çağı ve Orta Tunç Çağı’na ait bazı seramik parçaları ile taş baltalar ve Hitit Dönemi ile çağdaş bir mühür ele geçmiştir.
Hellenler'e ait yerleşim ise MÖ 9. yüzyıldan sonra akropolis üzerinde kurulmuştur fakat kent asıl gelişimi MÖ 3. yüzyılda göstermiştir. Özellikle MÖ 2. yüzyılda kent Pergamon Krallığı’nın himayesinde büyük gelişme kaydetmiş, tiyatro, bouleuterion ve stoa gibi anıtsal yapılar bu dönemde inşa edilmiştir. Yoğun bir kentleşme etkinliğinin gözlendiği bu dönemi de Roma İmparatorluğu Dönemi izlemiştir. Tarih sahnesinde Metropolis ismi yine bu dönemde Aristonikos isyanına karşı Romalıların yanında yer almasıyla anılmaya başlar. Bu dönemde Roma İmparatorluğu geleneğinde zengin evleri de yapılmaya başlanmıştır.
Geç Antik Çağ'da Metropolis bir piskoposluk merkezi haline gelmiş, ancak savaşlar ve ekonomik nedenlerden dolayı küçülmeye başlayan kentte savunma amaçlı bir kale inşa edilmiştir. 14. yüzyıldan itibaren bölgenin Aydınoğulları Beyliği’nın eline geçmesiyle beraber Metropolis kenti de Aydınoğulları Beyliği idaresi altına girmiş ancak kent eski konumunda daha fazla yaşayamamış ve Torbalı’ya taşınmıştır. Torbalı adı, Metropolis adının yüzyıllar içinde söylenip değişerek günümüze gelmiş biçimidir. Osmanlı Dönemi'nde de bölge “Kızılhisar” olarak adlandırılmıştır.
Kaynakça
Kitaplar
- Aybek, S., Metropolis İonia I: Heykel, Metropolis'de Hellenistik ve Roma Dönemi Heykeltıraşlığı, İstanbul, 2009.
- Aybek, S., Ekin Meriç, A., Öz, A. K., Metropolis: A Mother Goddess City in Ionia, İstanbul, 2009.
- Aybek, S., Ekin Meriç, A., Öz, A. K., Metropolis: İonia'da Bir Ana Tanrıça Kenti, İstanbul, 2009.
- Meriç, R., Metropolis, City of the Mother Goddess, İstanbul, 2003.
- Meriç, R., Metropolis, Ana Tanrıça Kenti, İstanbul, 2003.
- Meriç, R., Späthellenistisch-römische Keramik und Kleinfunde aus einem Scachtbrunnen am Staatsmarkt in Ephesos, Wien, 2002.
- Meriç, R., Metropolis Kazıları’nın İlk 5 Yılı, İstanbul, 1996.
- Meriç, R., Metropolis, İstanbul, 1992.
- Meriç, R., Metropolis in Ionien: Ergebnisse einer Survey-Unternehmung in den Jahren 1972-1975, Königstein, 1982.
Makaleler
- Herling, L., Kasper, K., Lichter, C., Meriç, R., Im Westen nichts Neues? Ergebnisse der Grabungen 2003-2004 in Dedecik-Heybelitepe, Istanbuler Mitteilungen, 58, s. 13-65, 2008.
- Meriç, R., “Metropolis”, W. Radt ed. içinde, Byzas 3; Stadtgrabungen und Stadtforschung im westlichen Kleinasien, 2006, s. 227-240.
- Meriç, R., “Excavation at Bademgeiği Tepe (Puranda) 1999-2002: A Preliminary Report, Istanbuler Mitteilungen, 2003, s. 79-98.
- Meriç, R., Mountjoy, P., “Three Mycenaean Vases from Ionia”, Istanbuler Mitteilungen, 51, 2001, s. 133-137.
- Meriç, R., Schachner, A., “Ein Stempelsiegel des spaeten 2. Jahrtausends v. Chr. aus Metropolis in Ionien”, Studi Micenei ed Egeo-Anatolici, XLII/1-2000, s. 85-102.