İsim

Örnekler
elma masa Gülşen Japonya sevgi İstanbul

İsimler veya adlar; özel-genel (cins), canlı-cansız, somut-soyut tüm varlık, kavram ve olayları karşılayan sözcükler. Sıfat, zarf, zamir gibi sözcük grupları isim soylu sözcükler olarak kabul edilir. Türkçede isimler genel olarak kabul edilen dört farklı şekilde sınıflandırılır:

• Oluşlarına (maddelerine) göre
• Verilişlerine (adlandırmalarına) göre
• Sözcük yapısına göre
• Sayılarına göre

Oluşlarına göre

Var oluşa göre isimler iki ayrı ana grupta incelenir: soyut ve somut.

Soyut isim

Soyut isimler veya mana isimleri, klasik tanımla, beş duyu organıyla algılanamayan kavramlara verilen adlardır: sevgi, saygı, inanç, korku, yiğitlik, cesaret, sevinç, aşk vb.

Somut isim

Beş duyudan herhangi biriyle algılayabildiğimiz, kavrayabildiğimiz varlık ve kavramların isimleridir. Yani somut varlıkları karşılayan isimlere somut isimler denir. Bu isimler, herkes tarafından görülen, bilinen, hissedilen, cismi olan, varlığı kişiden kişiye değişmeyen varlıkları karşılarlar. Su, toprak, ağaç, ses, televizyon, rüzgâr, sarı, mavi, duman, koku gibi.

Verilişlerine göre

Varlıklara verilişlerine göre isimler iki farklı grupta incelenirler; bunlar özel ve cins isimlerdir.

Özel isim

Sadece tek bir varlığı karşılayan ve bu varlığın benzer diğer varlıklardan ayrılmasını sağlayan sözcüklerdir: Aysel, Tekir, Ankara, Karadeniz vb.

Cins isim

Cins isimler, aynı cinsten olan varlık, kavram veya olguların birini, bir bölümünü veya tamamını karşılayan isimlerdir. Odun, ağaç,kereste, masa, saat gibi. Cins isimler özel isimlerin aksine; çoğu kişinin aklında aynı görüntüyü (imaj) canlandırır; Örneğin Merve ismi Merve adında birini tanımayan bir kişi için anlam ifade etmezken, koyun ifadesi çoğu kişinin zihninde aynı varlığa karşılık gelir. Bu anlamda cins isimler daha genel bir anlam belirtirler. Cins isimlerin görevleri şunlardır:

• Canlıların genel tanımlarını karşılar: insan, kuş, sürüngen, amip vb.
• Eşyaların tanımlarını karşılar: masa, sandalye vb.
• Mekân ve yön tanımlarını karşılar: oda, sınıf, kuzey, odunluk, sol vb.
• Sayıların tanımlarını karşılar: on, yedi, otuz vb.
• Akrabalık belirtir: teyze, nine, amca vb.
• Soyut kavramları karşılar: saygı, ihtiras, cesaret vb.

Yapılarına göre

Yapılarına göre isimler üç ayrı grupta incelenir; basit isim, türemiş isim, bileşik isim

Basit isim

Yapı olarak kök hâlinde bulunan isimlerdir: un, sıra, kına, ağaç, saat gibi.

Türemiş isim

Yapım eki almış isimlerdir: tuz+luk, odun+cu, vb.

Bileşik isim

Birden fazla ismin birleşip kalıplaşması ve yeni anlam kazanmasıyla oluşan isimlerdir:

Pamuk+kale, açık+göz, kuş+burnu, kara+fatma, ana+yasa, uyur+gezer, can+kurtaran, beşi+bir+yerde, hanım+eli

Sayılarına göre

Tekil isim

İsimlerin -ler, -lar çoğul eki almamış hâlidir: elma, çocuk, sevgi vb.

Çoğul isim

İsimlerin ünlü uyumuna göre -ler, -lar çoğul eki almasıyla yapılır: bulut+lar, keçi+ler, melek+ler, çocuk+lar, insan+lar

Topluluk ismi

Biçim bakımından tekil göründüğü halde çokluk ya da topluluk anlamı veren adlardır: ordu, alay, sürü, kurultay, meclis, takım, aile, grup, orman vb.