Velâyetnâme-i Hacı Bektâş-ı Velî

Velâyet-nâme-i Hacı Bektâş-ı Velî, (Osmanlı Türkçesi: ولايت نامه حاجى بكتاش ولى ) Vilâyet-name-i Hacı Bektaş-ı Velî veya Manâkib-ı Hacı Bektâş-ı Velî 15. yüzyılda yazılmış, Hacı Bektaş-ı Veli'nin hayatı hakkında menkıbe türü bir eserdir.

Nizârî Bâtınî-İsmâ‘îl’îyye, Hurûf’îyye, Keysân’îyye ve İmâm’îyye-i İsnâ‘aşer’îyye Şîʿîliğiyle alâkalı bir dizidir. Şiilik Bâtınîlik ALEVÎLİK

Alevî inanç Allah • Peygamber Muhammed Hâkk-Muhammed-Ali • Muhammed-Ali Kur'an-ı Kerîm • İslâm Peygamberleri Nefesler • Dört Kapı Kırk Makam Şeriat • Tarikat • Hakikat • Marifet Tâkıyye • Tevella • Teberra • Nûr Vahdet-i Vücud • Keşf • Nefis • İhsan On İki İmam 1. Ali • 2. Hasan • 3. Hüseyin 4. Zeynel Abidin • 5. Muhammed el-Bakır 6. Cafer-i Sadık • 7. Musa el-Kâzım 8. Ali er-Rıza • 9. Muhammed el-Cevâd 10. Ali el-Nakî • 11. Hasan el-Askeri 12. Muhammed Mehdi Alevîlikte Önderler Hatice • Fatıma Zehra • Ali Hasan bin Ali • Hüseyin bin Ali Ehli Beyt • 14 Masum-u Pak Yediler • 17 Kemerbest • Kırklar Alevîlikte etkin kişiler Hızır • Veysel Karani • Salmân-ı Fârisî Câbir bin Hayyan • Z'ûl-Nûn el-Mısrî Ebâ Yezîd-i Bistâmî • El-Hallac • Ebu'l Vefâ Ebû’l Hasan Kharakânî • Yusuf Hemedani Muin’ed-Dîn Nâsır-ı Hüsrev Abdülkâdir Geylânî • Ahmed Yesevî Ahmed Er Rufai • Kutb'ûd-Dîn Haydar İbn Arabi • Ahi Evran • Hacı Bektaş-ı Veli Mevlâna Celâleddîn • Hacı Bayram-ı Veli Sadreddin Konevî • Tac'ed-Dîn Zahid Gilani Baba İlyas • Sarı Saltuk Baba • Barak Baba Taptuk Emre • Yunus Emre • Âşık Paşa Safiyüddin İshak • Karaca Ahmet Sadreddin Musa • Abdal Musa • Nesîmî Şah Ni'metullah Velî (Nûr'ed-Dîn Kirmanî) Şeyh Cüneyt • Şeyh Haydar • Hatai Kaygusuz Abdal • Balım Sultan • Gül Baba Pir Sultan Abdal • Fuzûlî • Kul Himmet Virani • Yedi Ulu Ozan • Nurbakşî • Galibî Alevî tarih Emevîler • Ebû Müslim El-Horasanî Babek Ayaklanması • Babek Hürremi Abbâsîler • Alavîler • Fatımîler • İlhanlılar Baba İshak ayaklanması • Baba İshak Şeyh Bedreddin • Börklüce Mustafa Osmanlı İmparatorluğu'nda Alevi zulmü Şah Kulu Baba Tekeli isyanı • Şah Kulu Çaldıran Savaşı • Yavuz Sultan Selim Celâlî ayaklanmaları • Baba Zünnun İsyanı Kalender Çelebi İsyanı • Kalender Çelebi Abaza Mehmed Paşa • Kuyucu Murat Paşa Safev’îyye • Safevîler • Avşarlar • Kaçarlar Bektâş’îyye • Vaka-i Hayriye • II. Mahmud 1830 Yezidi İsyanı • Dersim ayaklanmaları Nuri Dersimi • Koçgiri İsyanı • Seyit Rıza Dersim katliamı • Maraş katliamı Çorum katliamı • Sivas katliamı Alevî ibâdet Cem • Cemevi • Semah • Cuma Namazı Dua • Oruç • Zekât • Kurban • Adak • Mevlit Keramet • Ziyaret • Musâhip • Düşkünlük Alevî dinî günler Mevlut Kandili • Regaip Kandili Miraç Kandili • Berat Kandili Kadir Gecesi • Şeker Bayramı Kurban Bayramı • Aşure Günü • Nevruz Hıdırellez • Hızır Orucu • Muharrem orucu 26-28 Ramazan / Kadir orucu Masum-u Pak Orucu • Gadir Hum Bayramı Hacı Bektaş-ı Veli Anma Törenleri Abdal Musa Anma Törenleri Alevî tarikât TASAVVUFÎ ALEVÎ TARİKAT KÖKENLERİ A) İslâmî-Sufi/Tasavvufî Kökenliler 1) Alavîler Horasan Melametîliği Kalenderîlik Haydarîlik Nakşibendiye Mevlevîlik Yesevilik Bektâşîlik Ahilik 2) Kadiriye Nimetullahîlik Nurbakşîlik Rufailik Galibilik 3) Zahidiyye Halvetiyye Bayramiyye Halvetiye Safeviyye Kızılbaşlar Çepniler Tahtacılar B) Hürremîyye (Kızıl-Giyinenler) 1) Celâlîyye 2) Vefâîyye Babailer Baba İlyasçılar Baba İshakçılar Barak Babacılar Hurûfîyye (Dîn) Dedebabalık Ali’îyye Harabat’îyye Nûktâvîlik C) Nusayrîyye (Arap Aleviliği) (Din) 1) Haydariyye 2) Şemsiyye / Şimaliyye 3) Kameriyye / Kilaziyye 4) Gaybiyye D) Yazdânizm (Kürt Alevîliği) 1) Yâresân (Yarsanizm) 2) Yezidi (Ezidilik) (Dîn) 3) Çınarcılık (Işık Alevîliği) Hizipler ve İ'tikadî mezhepler Sünnîlik • Şiîlik • Haricîlik • Bâtınîlik Diğer etkileşim grupları Melâmîlik • Kalenderîlik • Yesevîlik Rufailik • Haydarîlik • Kadirilik Mevlevîlik • Halvetiyye • Ekberilik Bayramiye • Celvetilik • Hurûf’îyye Bektâşîlik • Âhiler • Nimetullahîlik Çepniler • Tahtacılar • Galibilik • Nurbakşîlik Vefâîlik • Bâbâîlik • İsmailîlik • Nizarîlik Safeviyye • Kızılbaş • Celâl’îyye Bâtınîlik • Dedebabalık • Ali’î • Harabat’î Nusayr’îyye • Dûrz’îyye • Bâbîlik • Bahâîlik Kürt Alevîleri • Yâresânîlik • Êzîdîlik Yezdânizm • Ghulat-i Şîʿa ve Kürt Alevîliği Zerdüşt • Mazdaizm • Zurvanizm • Kabbala Mazdekçilik • Işıkçılık • Luvî mitolojisi Mani dini • Sâbiîlik • Gnostisizm Şaman • Şamanizm • Türk mitolojisi Tengricilik • Panenteizm • Nebatiler

Velâyet-nâme'nin içeriği

Ölümünden birkaç yüzyıl sonra bir Bektaşî dervişi tarafından yazılmış olduğu tahmin edilmektedir. Hacı Bektaş hakkında bilinen her türlü bilgi ve rivayetten oluşur, asırlar boyunca ağızdan ağıza tekrarlanan tarihî olaylarla, Hacı Bektaş-ı Veli'nin mucizeleri yan yanadır. Velayetnâme'de yazan olayların doğruluğu her Bektaşî tarafından kabul edilir. Osmanlı döneminde her tekkede bir kopyası bulunduğu için günümüze Türkiye'de, Türkiye dışındaki bazı önemli kütüphanelerde Anadolu'dan Balkanlara kadar Bektaşiliğin yayıldığı alanlarda ve şahısların ellerinde birçok nüshası bulunmaktadır. Ancak bunların içinde yazarının kaleminden çıkmış veya yazıldığı döneme ait bir nüshaya henüz rastlanmamıştır. Hacı Bektâş-ı Velî Dergâhı'nın kütüphanesinde mevcut 16. yüzyılda kaleme alındığı tahmin edilen Velayetname nüshaların hemen hepsi 17. yüzyıl ve sonrasına aittir. Bu nüshalar Bektaşî dervişleri tarafından kopyalanmıştır. Eserin mensur manzum ve karışık olmak üzere üç tip nüshası vardır.^[1]

Yazıldığı dönem

Velayetnâme, 1927'de Eric Gross tarafından Almancaya çevrilmiştir. Velayetnâme 1958'de Sufilik tarihçisi Abdülbaki Gölpınarlı tarafından yayımlanmıştır. Suluca Karahöyük köyünde (günümüzde Hacıbektaş şehri) Bektaşî tekkesinde bulunan bir el yazmasına dayanan bir çeviridir. Bu el yazması halen Ankara'da Milli Kütüphane'de bulunmaktadır. Vilayetnâme'nin ne zaman ilk yazıldığı hâlâ tartışılmakla beraber, Abdülbaki Gölpınarlı kendi kullandığı kaynağın Osmanlı yazar Firdevsî-i Rûmî olduğunu öne sürmüştür.

Velayetname'de 13. yüzyılda ve 14. yüzyıl başlarında yaşamış Âhi Evren, Fatma Bacı (Kadıncık Ana), Ahmed Yesevî, Baba İlyas (Resul Baba), Muhlis Paşa, Barak Baba, Mevlânâ Celâleddin Rûmî, Yunus Emre, Şems-i Tebrizi, Sarı Saltuk, Seyyid Mahmud Hayrâni, Hacım Sultan, ve Taptuk Emre gibi şahıslardan bahsedilmesinden anlaşılacağı üzere, eser 14. yüzyılın ikinci yarısında yazılmıştır. Buna karşın, Bektaşiliği etkilemiş olan Hurufilik hakkında bir şey olmaması, Velayetname'de bahsi geçen olayların, 1394'te idam edilen Hurûfi Fazlullah Ester-Abâdî'nin müridlerinin gelmesinden evvele rastladığına işaret eder. Ayrıca, metinde Balım Sultan'dan bahsedilmediği için, Balım Sultan'ın 1501'de Hacı Bektaş tekkesinin başına geçmesinden evvel yazılmış olması gerektiği düşünülmektedir.^[2] Buna karşın, Velayet-nâme’nin sonunda Hacı Bektaş Türbesi’ni II. Murat’ın yaptırdığı, II. Bayezit’in de kubbeyi kurşunla örttürdüğü rivayetine bakılırsa, eser II. Bayezit devrinde (1481-1512) kaleme alınmıştır. Abdülbaki Gölpınarlı, Velayet-nâme'nin yazarının o dönemde pek çok eser yazmış olan Firdevsî-i Rûmî olduğunu savunmaktadır.^[3]

Velâyetname'nin sonlarında Hacı Bektaş-ı Veli'nin Osman Gazi'yi tekkeye nasıl aldığına dair bir bölüm vardır. Buna karşın tarihçi Aşıkpaşazâde, Osman Gazi ve onun soyundan kimsenin Hacı Bektaş-ı Veli ile ilişkisi olmadığını belirtir. Hacı Bektaş-ı Veli'nin Babai ayaklanması sırasında Anadolu'ya gelmiş olması ve Osman Gazi'den önceki kuşaktan kişilerle olan yakınlığı, onun Osman Gazi ile görüşmesi hikâyesini şüpheli kılmaktadır. Hacı Bektaş-ı Veli'nin 1271'deki ölümünden sonra Velayetnâme'ye zaman içinde yeni malzemelerin eklendiği ve Osman Gazi ile ilgili bölümün sonradan, Osmanlı Hanedanı'nın Bektaşîliği kabul etmesinden sonraya rastladığı düşünülmektedir.^[2]

Kaynakça

1. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt 14 sayfa 471- 472
2. Irène Mélikoff (1998). Hadji Bektach: un mythe et ses avatars : genèse et évolution du soufisme populaire en Turquie. BRILL. s. 59. ISBN 9004109544. http://books.google.com/books?id=45JfyzuN-8MC. 
3. Huseyin Abiva. The Saintly Exploits of Haci Bektas Veli. Babagan Books. ISBN 978-1-56316-952-6. http://www.lulu.com/browse/preview.php?fCID=346568.