Yan cümlecik

Yan cümlecik veya yan cümle, bileşik cümlelerde ana cümlenin anlamını tamamlayan yardımcı cümle. Bazen tümce sözcüğü de yan cümle anlamında kullanılır.^[1] Yan cümlecik; tek başına tam ve anlamlı bir cümle olabildiği gibi, fiilimsilerle oluşturulmuş da olabilir. Türkçede başlıca dört tip yan cümlecik vardır:

• dilek-şart kipi ve ek-fiilin şartı (-se) ile oluşturulanlar (şartlı)
• ki bağlacı ile oluşturulanlar
• iç içe cümleler
• fiilimsiler ile oluşturulanlar (girişik).^{[Not 1]}

Aşağıdaki örneklerde yan cümleciklerin altı çizilidir:

• Erken gelirsen sinemaya gidebiliriz. (şartlı)
• Çalışırsan başarırsın. (şartlı)
• Görüyorum ki hepiniz hazırlanmışsınız. (ki'li)
• Elma -ki en sevdiğim meyvedir- buralarda bol yetişir. (ki'li)
• Annem "Neden sen de dışarıda oynamıyorsun?" diye sordu. (iç içe)
• Bizi burada unuttunuz sanıyordum. (iç içe)
• Yola çıkınca sizi haberdar ederiz. ("çıkınca" zarf-fiil)
• Öğretmen, ödevini hakkıyla yapan öğrencileri ödüllendirdi. ("yapan" sıfat-fiil)

Ki bağlacı ile oluşturulmuş bazı cümlelerde yan cümleciği tespit etmek zor olabilir. Bu durumda cümle, "ki" bağlacı kaldırılarak yeniden düzenlenirse ve ana cümlenin yüklemi tespit edilirse, yan cümlecik kendini belli edecektir:

• Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini. (Gözlerimin rengini unuttuğunu duydum. "Duydum" yüklem.)

Ayrıca bakınız

• Bileşik cümle

Kaynakça

Özel

1. "tümce." BSTS / Dilbilim Terimleri Sözlüğü 1949. TDK

Genel

• Ergin, Muharrem. Üniversiteler İçin Türk Dili. İstanbul: Bayrak Yayım, 2009.

Notlar

1. Fiilimsiler, cümlede isim soylu sözcükler gibi kullanılan fiillerdir. Fiilimsiler ile oluşturulmuş olanlar , bazı kaynaklarda yan cümlecik kabul edilmezler.(Ergin 379-383)