Fevzi Çakmak
| Mareşal Fevzi Çakmak | |
|---|---|
 | |
| TSK Genelkurmay Başkanı | |
| Görev süresi 3 Ağustos 1921 - 12 Ocak 1944 | |
| Cumhurbaşkanı | Mustafa Kemal Atatürk İsmet İnönü |
| Başbakan | İsmet İnönü Ali Fethi Okyar Celal Bayar Refik Saydam Şükrü Saraçoğlu |
| Vekil | Asım Gündüz |
| Yerine geldiği | İsmet İnönü |
| Yerine gelen | Kâzım Orbay |
| TBMM İcra Vekilleri Heyeti Başkanı | |
| Görev süresi 24 Ocak 1921 - 9 Temmuz 1922 | |
| TBMM Başkanı | Mustafa Kemal Atatürk |
| Yerine geldiği | Mustafa Kemal Atatürk |
| Yerine gelen | Rauf Orbay |
| Türkiye Büyük Millet Meclisi 1., 2. ve 8. dönem milletvekili | |
| Seçim Bölgesi | 1920 – Kozan 1923 – İstanbul 1946 – İstanbul |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Mustafa Fevzi 12 Ocak 1876 Rumeli Kavağı, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 10 Nisan 1950 (74 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Partisi | Millet Partisi (1948-1950) |
| Eşi | Fatma Fitnat Çakmak (1910-1950) |
| Bitirdiği okul | Kara Harp Okulu Harp Akademisi |
| Mesleği | Asker |
| Dini | İslam |
| İmzası |  |
| Askerî hizmeti | |
| Takma adı | "Kavaklı Fevzi", "Müşir", "Mareşal" |
| Bağlılığı | Osmanlı (1896-1920) Türkiye (1920-1944) |
| Hizmet yılları | 1896-1944 |
| Rütbesi | Mareşal |
| Komutası | 2. Tümen, 5. Kolordu, 2. Kafkas Kolordusu, 2. Ordu, 7. Ordu, 1. Ordu Askeri Müfettişliği, Genelkurmay Başkanı |
| Çatışma/savaşları | Balkan Savaşları I. Dünya Savaşı Kurtuluş Savaşı |
| Ödülleri |     |
| Akademi No | 1311 (1895)-c-P. 7 |
Mustafa Fevzi Çakmak (12 Ocak 1876, İstanbul – 10 Nisan 1950, İstanbul), Osmanlı paşası ve Türkiye'nin Kemal Atatürk'ten sonraki ikinci ve son mareşali. Ayrıca ilk Milli Savunma Bakanı ve Türk Silahlı Kuvvetleri'nin Cumhuriyet dönemindeki ilk genelkurmay başkanıdır.
Yaşamı
Mareşal Fevzi Çakmak, 12 Ocak 1876'da İstanbul Rumeli Kavağı'nda Çakmakoğullarından Topçu Albayı Ali Sırrı ile Hesna Hanım'ın oğlu olarak dünyaya geldi. İlk ve orta öğrenimini Kuleli Askeri Lisesi'nde tamamladıktan sonra 29 Nisan 1893'te Harp Okuluna kaydolarak 28 Ocak 1896'da Piyade Teğmen rütbesiyle mezun oldu. Akabinde "Mekteb-i Erkân-ı Harbiye"ye girerek 25 Aralık 1898'de Kurmay Yüzbaşı rütbesiyle bitirdi.
Bir süre Erkan-ı Harbiye (Genelkurmay) 4. Şube'de görev yaptıktan sonra 1899'da 3. Ordu'ya bağlı Metroviçe'deki 18. Fırka'nın kurmay heyetinde görevlendirildi. Balkanlar'daki Sırp ve Arnavut çetelere karşı verilen mücadeleye katıldı. Kısa aralıklarla terfi ederek 1907'de miralaylığa (albay) yükseldi. 1908 yılında İkinci Meşrutiyet ilan edildiğinde 35. Fırka Komutanı ve Taşlıca Mutasarrıfıydı. 1910'da Arnavutluk'ta çıkan ayaklanmayı bastırmakla görevlendirilen Kosova Kolordusu'nun kurmay başkanlığı'na atandı. 1911'de Trablusgarp Savaşı başlayınca Rumeli'nin savunmasıyla görevli Garp (Vardar) ordusunun kurmay başkanlığına getirildi. Balkan Savaşı (1912-1913) sırasında 21. Fırka Komutan Vekilliği ve Vardar Ordusu 1. Şube (Harekat Şubesi) Müdürlüğünü yaptı.
Fevzi Çakmak'ın, Balkan Savaşları çıktığı dönemde 21. Yakova Nizamiye Fırkası K. Vekilliğinde; 6 Ağustos 1912'de Kosova Kuvay-ı Umumiye Kurmay Başkanlığı'nda; 29 Ekim 1912'de de Balkan Harbi Seferberliği'nin başlangıcında Vardar Ordusu K. I. Şube Müdürlüğü'nde görevlendirildiğini daha öncede belirtmiştik. Sırp Cephesi'nde Vardar Ordusu Harekât Şube Müdürü olarak bulunan Fevzi Paşa'nın başarılı askerî faaliyetlerine rağmen, Garp Vilayetleri'nde 10 Mayıs 1913'ten itibaren Türk Hakimiyeti sona ermiştir.
1913'te 5. Kolordu Komutanlığı'na atandı. Mart 1915'te rütbesi mirlivalığa yükseltildi.
I. Dünya Savaşı
I. Dünya Savaşı'nda Çanakkale, Kafkas ve Suriye cephelerinde savaştı. 1918'de ferikliğe yükseldi.
Çanakkale Cephesi
Fevzi Paşa, V. Kolordu Komutanı olarak 6 Ağustos ve 13 Ağustos 1915 tarihindeki muharebelere katılmıştır. Fevzi Paşa'nın komutasındaki XIII. ve XIV. Tümenler muharebeye katılmamış fakat 21 Temmuz'dan itibaren cepheye gelerek, I. Tümen hariç yıpranmış ve yorulmuş eski tümenleri değiştirmişlerdir. Ayrıca İkinci Ordu Tümenleri'nin bölgeye (Kereviz Dere-Zığın Dere) gelmeleri üzerine VI. ve VII. Tümenler, Saros Gurubuna gönderilmiştir.
Düşman Kirte istikametinde yapacağı taarruzlar doğrultusunda Alçıtepe'yi almayı planlıyordu. Fakat Türk direnişi karşısında amacına ulaşamayan düşman çok fazla ilerleyememiştir. 6 Ağustos'ta düşmanın taarruz ettiği Arıburnu - Conkbayırı bölgesine gönderilen VIII. ve IV. Tüm. ile yetinmeyen Vehip Paşa, 9 Ağustos'ta Fevzi Paşa'nın komuta ettiği V. Kolordu Komutanlığına bağlı V. ve XIV. Kolorduların son ihtiyatları olan 41. ve 28. Alayları da bu bölgeye gönderdi. Bölgeye gönderilen bu iki alay Conkbayırı'nın düşmanın eline geçmemesine ve Albay Mustafa Kemal Bey'in 10 Ağustos tarihinde Conkbayırı taarruzuna yardımcı oldu. Mustafa Kemal Bey'in rahatsızlığı nedeniyle 10 Aralık 1915'te Fevzi Paşa 5. Kolordu Komutanlığı kendisinde kalmak üzere, ek görev olarak Anafartalar Grubu komutan Vekilliğine görevlendirildi (Mustafa Kemal Bey ise 16 Aralık 1915'de cepheden ayrıldı). Bu muharebelerde V. Kolordu Komutanı olarak görev alan Fevzi Bey'in komutasındaki XIII. Tüm. 21 Ekim 1915'te Keşan'a hareket etti. XIV. Tümen ise 12 Ocak 1916'da bölgeden ayrıldı.
Kurtuluş Savaşı
Mondros Mütarekesi imzalandığında sağlık nedenleri ile İstanbul'da bulunuyordu. 24 Aralık 1918'den 14 Mayıs 1919'a kadar Ferik rütbesiyle Osmanlı Devleti'nin Erkan-ı Harbiye Reisliği (bugünkü Genelkurmay Başkanlığı) görevinde bulundu. 1. Ordu Müfettişliği, Askeri Şura üyeliği, Ali Rıza Paşa ve Salih Hulusi Paşa hükümetlerinde Harbiye Nazırlığı (Milli Savunma Bakanı) (Şubat - Nisan 1920) yaptı. Harbiye nazırlığı sırasında Anadolu'daki milli kurtuluş hareketine silah ve cephane gönderilmesini kolaylaştırıcı bir tutum izledi.
İstanbul'un İtilaf Devletleri tarafından resmen işgalinin (16 Mart 1920) ardından Anadolu'ya geçmeye karar veren Fevzi Paşa, 27 Nisan 1920'de Ankara'ya ulaştı. İstasyonda Mustafa Kemal Paşa tarafından törenle karşılandı. Birinci dönem TBMM'ye Kozan milletvekili olarak katıldı. 26 Mayıs 1920'de İstanbul Hükümeti tarafından ulusal hareketin önderlerinden biri olarak rütbesinin kaldırılmasına, nişanlarının geri alınmasına ve idamına karar verildi.
3 Mayıs 1920'de Milli Müdafaa Vekilliğine (Milli Savunma Bakanlığı) getirildi. 24 Ocak 1921'de Mustafa Kemal Paşa'nın İcra Vekilleri Heyeti Reisliğinden ayrılması üzerine, Milli Müdafaa Vekilliği üzerinde kalmak kaydıyla İcra Vekilleri Heyeti Reisliğini (Başbakanlık) de üstlendi. İkinci İnönü Muharebesi'nin zaferle neticelenmesinin ardından 3 Nisan 1921'de rütbesi TBMM kararıyla birinci ferikliğe (orgeneral) yükseltildi. Kütahya-Eskişehir Muharebeleri'nde mirliva İsmet Paşa komutasındaki Garp Cephesi ordularının mağlup olup Yunanların Temmuz 1921'de Kütahya, Afyonkarahisar ve Eskişehir'i ele geçirmelerinden sonra İsmet Paşa'nın (İnönü) yerine TBMM tarafından Genelkurmay Başkanlığı görevine de getirildi. 3 Ağustos 1921'de Başvekillik, Milli Müdafaa Vekilliği ve Erkan-ı Harbiye Reisliği görevlerini hep birlikte yürütmeye başladı ve Sakarya Savaşı sırasında TBMM Reisi ve Başkomutan Mustafa Kemal Paşa ile birlikte bizzat cephede harekatı yönetti.
14 Ocak 1922'de milli müdafaa vekilliği, 9 Temmuz 1922'de icra vekilleri heyeti reisliği görevlerinden ayrıldı ve Genelkurmay Başkanı olarak Büyük Taarruz'un askeri planlarını hazırladı.[1] Zaferle sonuçlanan Dumlupınar Meydan Muharebesi'nin (30 Ağustos 1922) ardından 31 Ağustos'ta rütbesi Başkomutan Mustafa Kemal Paşa'nın tavsiyesi üzerine TBMM tarafından Müşirliğe (Mareşal) terfi ettirildi.
Cumhuriyet dönemi
"Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Vekilliği"nin kaldırılmasıyla 30 Ekim 1924'e kadar TBMM'de Kozan Milletvekilliği[2] görevine devam etti. Mustafa Kemal Paşa'nın askerlik yapanların siyasete karışmamaları gerektiğine dair talimatından sonra, 31 Ekim 1924'te askerlik görevini, siyasete tercih ederek Kozan Milletvekilliği'nden istifa etti.
Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisliği görevini 23 yıl yaptıktan sonra 12 Ocak 1944'te 68 yaşında Askerî ve Mülkî Tekaüt Yasası'na göre Tahdit-i Sin yani yaş haddinden dolayı emekliye sevk edildi.
1946 seçimlerinde Demokrat Parti listesinden bağımsız aday olarak TBMM'de VIII. Dönem İstanbul Milletvekili seçildi. 5 Ağustos 1946'da milletvekili seçilerek 22 sene sonra tekrar Meclise katılan Fevzi Paşa, Demokrat Parti genel başkanı Celal Bayar'ın dönemin Cumhurbaşkanı'nın demokratik seçimlere izin vermesi için söylediği "Devr-i Sabık yaratmayacağız" (yani iktidara geldikten sonra yapılan yanlışların ve yolsuzlukların hesabını sormayacağız) demesinden sonra partisinden istifa ederek, 19 Temmuz 1948'de Osman Bölükbaşı ile birlikte Millet Partisi'nin kurucu üyeleri arasında yer aldı.
10 Nisan 1950 tarihinde vefat etti. Cenazesi 12 Nisan 1950'de Eyüp Sultan Camiinden kaldırılırken, cenaze namazında yüzbinlerce vatandaş bulundu[3]. Cenazesi İstanbul'daki Eyüp Sultan Mezarlığında Küçük Hüseyin Efendi dergahı türbesine defnedildi ve ailesinin isteğiyle Ankara'daki Devlet Mezarlığı'na nakledilmedi. Mareşal Çakmak, Fitnat Çakmak (1892-1969) ile evli ve Nigar (1909-21 Ocak 1982) ile Muazzez adlarında iki kız çocuk babasıydı.
Atatürk'ün Halef Adayı
Atatürk'ün Özel Kalem Müdürü Hasan Rıza Soyak'ın anlattığına göre Atatürk, kendisinin halefi olarak Fevzi Çakmak'ı görmekteydi. "Şüphesiz ki, konuşma ve seçme hakkı TBMM'ye aittir ancak bu konudaki düşüncelerimi belirtmek isterim. Akla ilk olarak İsmet Paşa gelmektedir; kendisi bu ülkeye büyük katkılarda bulunmuştur. Ancak, bir nedenden dolayı kamuoyunun teveccühünü kazanamamış gibi görünüyor. Mareşal Fevzi Çakmak da ülkesine büyük katkılarda bulundu ve bununla birlikte herkesle de iyi geçinebilmekte. Üslerinin düşüncelerini her zaman takdir etmiş ve kimse ile kavga içerisinde değil. Bu sebeplerle kendisi devletin başı için en uygun adaydır." [4]
Soyağacı
| Kamile | Limnili Hacı Derviş Hüseyin Kaptan | Üzile | Hoca Bekir Efendi | Fitnat | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hasan Vasfi | Hacı Rasim | Tevfik | Ali Sırrı | Hesna | Ayşe Şahver | Ali Nuri | Emine Eda | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mehmet Nazif | Muhtar | Sami | Nebahat | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| MUSTAFA FEVZİ ÇAKMAK ("Mareşal") | Fatma Fitnat | Münir | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| M.Şefik Çakmak | Nigar Çakmak | A.Muazzez | Burhan Toprak | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Princeton Üniversitesi Ordinaryüs Profesörü[5] Ahmet S. Çakmak[6][7] (1934–) | Noriko Nagafuji Çakmak Ja チャクマク・長藤紀子 (1949–) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Erika Leyla | Lisa Ayla | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ↑ http://www.sabah.com.tr/Yazarlar/ardic/2009/08/27/denize_doktuk_mu_dokmedik_mi
- ↑ Kozan milletvekilleri
- ↑ http://webarsiv.hurriyet.com.tr/2001/08/31/22653.asp
- ↑ Hasan Rıza Soyak, Atatürk'ten Hatıralar, Yapıkredi Yayınları, 2004, ISBN 975-08-0882-7, p. 717
- ↑ "Cakmak, Irby, Keaney, Miner, Obeyesekere, Peebles transfer to emeritus status", Princeton Weekly Bulletin, May 22, 2000, Princeton University.
- ↑ Ahmet Çakmak named 2000 SEAS Distinguished Professor of the department of operations research and financial engineering
- ↑ Ahmet Çakmak, Professor Emeritus, the department of operations research and financial engineering
Dış bağlantılar
- http://www.msb.gov.tr/Birimler/Bakanlar/BakanPotre/FCakmakB.htm
- https://web.archive.org/web/20100509164120/http://www.ata.boun.edu.tr/chronology/kim_kimdir/fevzi_cakmak.htm
- http://www.fevzicakmak.com.tr
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Mustafa Kemal Atatürk |
TBMM İcra Vekilleri Heyeti Başkanı 24 Ocak 1921 - 9 Temmuz 1922 |
Sonra gelen: Rauf Orbay |
| Askerî görevi | ||
| Önce gelen: İsmet İnönü |
TSK Genelkurmay Başkanı 3 Ağustos 1921 - 12 Ocak 1944 |
Sonra gelen: Kazım Orbay |
| ||||||||
| ||||||||||
| ||||||
| ||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||