Dünya tarihi

Dünya tarihi

Ortelius tarafından 1570 yılında çizilen Dünya Sahnesi Görünümü adlı Dünya haritası.

..Dönemlere göre

..Kıtalara göre

..Konulara göre

Dünya tarihi, dünyanın çeşitli yerlerindeki insanların yüzyıllar boyunca geliştirdikleri uygarlıkların öyküsüdür. Bu öykü çeşitli madde başlıkları altında anlatılmıştır. Dünya tarihine ilişkin bilgiler, ayrıca ülkelere ilişkin maddelerin tarih bölümlerinde, ünlü kişilerin yaşam öykülerinde, savaşlar, çarpışmalar, keşifler, siyasal ve toplumsal hareketler, dinler gibi tarihsel olaylarla ilgili maddeler bulunabilir. Hititler, Asurlar, Aztekler ve İnkalar gibi başka bazı halkların belirli dönemlerde egemen oldukları, bir süre sonra ise yok oldukları gözlenmektedir.

İlk Çağ (MÖ 3300-375)

MÖ 3300-2500

Antik Mezopotamya haritası.

Dünya'nın ilk yerleşik kültürü, Yunanca'da nehirler arasındaki ülke anlamına gelen Mezopotamya'da günümüzden 5000 yıl önce başladı. Fırat Nehri'nin güneyindeki ovalarda sulama sistemlerinin gelişmesiyle tarım toplulukları oluştu^[1]. Bu topluluklar önce kasabalara daha sonra ise şehirlere dönüşmeye başladı. Bilinen ilk şehir Uruk'un ortaya çıkması yaklaşık olarak MÖ 3200'e tarihlenir. MÖ 3300'de Mezopotamya'da yazı bulunmuşken bunu Mısır'da hiyeroglif yazısının bulunması takip eder. Bunu izleyen 300 yıl içerisinde her şehir çevresindeki arazilere hakim hale geldi ve Sümer olarak adlandırılan bölgede birçok şehir devleti oluştu^[2] . Aynı dönemde Sümer demircileri bronz üretimine başladı. Tekerlekli yük arabalarının katkısıyla tarım daha üretken hale geldi. Buna karşılık bazı insanlar tarımdan uzaklaşarak el sanatları, ticaret, rahiplik gibi mesleklere yönelmeye başladı. Böylece Lugal olarak bilinen kralların başkanlığında dünyanın ilk sınıflı toplumu da Sümer ülkesinde gelişti. MÖ 2800 tarihinde Uruk Şehri'nin nüfusu 50.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Şehirler gittikçe gelişmeye başladı ve Anadolu ve İran ile tahıl, ağaç ve çömlek ticareti nehirler aracılığı ile gerçekleştirildi. Mezopotamya'da nüfusun artması toprak ve su konusunda çatışmalara sebep oldu. Bunun için uzun süre birbirleriyle çatışmalara girdiler.

Mısır'da ise Narmer, MÖ 3100 civarında ülkeyi birleştirdi. Narmer'ın kim olduğu hakkında tartışmalar olsa da, Menes'in Mısır'ın ilk başkenti Menfis'i kurduğuna ve ilk Mısır hanedanının (MÖ 3100-2890) kurucusu olduğuna inanılır^[3]. Erken Hanedan Dönemi'nde mumyalama yoluyla ölünün muhafazasa edilmesi gibi Mısır kültürünün birçok belirgin özelliği ortaya çıkmıştı. İlerleyen zamanlarda yarı kutsal bir statüye sahip olan Firavun adıyla anılan kralın başında olduğu bir toplum hiyerarşisi gelişti. Kral Snakht'ın başa geçtiği MÖ 2686'dan itibaren İkinci Hanedan sona erdi ve Eski Krallık döneminin başlangıcı oldu. Bu dönemde krallar mastaba denilen dikdörtgen kerpiç odaların altına gömülmüştü. İlk piramit ise MÖ 2650'de Kral Djoser için Sakkara basamaklı piramidi inşa edildi^[4]. Mimar İmhotep tarafından yapılan bu piramitlerden sonra düz kenarlı piramitler ortaya çıkacaktı.

Çin'de uygarlığın Sarı Irmak ve civarında geliştiği kabul edilir. Çinli zanaatkarlar önce bronzdan aletler sonra da çeşitli tarzda kaplar yaptılar. İpek dokumacılığı da yaptığı bilinen Çinliler, MÖ 2400 civarında Longshan Kültürü'nü geliştirdiler. Bu kültürdeki çiftçiler önce sulama sistemlerini geliştirdiler, daha sonra da pirinç tarımına başladılar.

MÖ 2500 civarında günümüzde Yunanistan'a bağlı Girit adasında Minos Uygarlığı başladı. Bu uygarlık önce Kiklad Adaları daha sonra da Doğu Akdeniz bölgesinde geniş ticaret ağları oluşturacaktı. Avrupa'nın batısında astronomiye verilen önem arttı. Bunun için ayakta duran taşlar dikilmeye başlandı. Stonehenge buna örnek olarak verilebilir. Amerika kıtasında uygarlığın ilk izleri Peru ve And Dağları etrafında görüldü (MÖ 2800). Burada yaşayan çiftçiler patates yetiştirmeye önem vererek lama beslediler.

İndus Nehri etrafında da birçok şehrin kurulması bu devirde gerçekleşti. Saban kullanılarak tarımsal faaliyetler başarıyla yürütüldü. İndus Nehri'ndeki en büyük şehir ise 100.000'e yaklaşan nüfusuyla Mohenjo-daro idi.

Yaklaşık 3200'den başlayarak Suriye ve Filistin'de Ugarit, Byblos gibi kentler kuruldu^[5]

Mezopotamya

Ziggurat ve Ur kentinden kalıntılar

Ur kenti yaklaşık 2500'de Sümer Krallığı'nın başkenti yapıldı ^[1]
yaklaşık 2700'de Gılgamış Uruk kralı oldu^[1]
2500 dolaylarında Ur'da kral mezarları yapıldı ^[1]
Akadlı Büyük Sargon (Şarrukin) büyük bir imparatorluk kurdu ^[1]
Ur egemenliği son buldu ^[1]

Doğu Akdeniz

Ebla'nın kuruluşu (2800)
Truva yöresinde ilk kentler
tunç işlenmeye başlandı
2200 sıralarında Amoriler geniş toprakları istila ettiler

Anadolu

Hititler'in savaş başarılarındaki önemli bir etken olarak, buldukları çok kişili savaş arabası gösterilir

Hititler yaklaşık 2000'de ortaya çıktı, demirden ilk araç ve silahlar yapıldı.

Çin

Yaklaşık 2500'de ilk köyler kuruldu
çömlek yapımında kullanılan döner tabla bulundu
Huang He Vadisi'ne (Sarı Irmak) yerleşim başladı

Hindistan

Izgara planlı büyük İndus kentleri kuruldu (Mohencodaro, Harappa)
merkezi ısıtmalı, kanalizasyonlu iki katlı evler yapıldı

Kuzey Amerika

Meksika'da köyler kuruldu
Toprak ekildi
Pamuklu dokumacılık başladı
2500'lerde taş yapılar görüldü

Güney Amerika

İlk yerleşimler
Çömlekler ve kaba taş yapılar yapıldı
Yaklaşık 2500'de Andlar'da tarım başladı