Fuzûlî

Fuzûlî

Fuzûlî
Tam adı Fuzûlî
Doğumu 1483
Ölümü 1556 (72-73 yaşlarında)
Çağı 16. yüzyıl
Bölgesi Irak
Okulu Divan şairi
Önemli fikirleri divan, mesnevi, hamse, tarih, kaside, gazel, felsefe, astronomi bilimi, şiir

Fuzûlî (Fużūlī (فضولی); Azerice: محممد فوضولی / Məhəmməd Füzuli; d.1483, Hilla - ö. 1556, Kerbela ya da Bağdat), Azeri[1][2][3] Türk divan şâiridir. Asıl adı Mehemmed bin Süleyman'dır. Türk Bayat boyundan[4][5][6] olduğu aktarılmaktadır. Türk şiirini önemli ölçüde etkilemiştir.[3][7]

Fuzuli çalışması
Fuzuli Azerbaycan Portresi

Hayatı

Ailesi göçebe hayatı bırakıp günümüzdeki Irak bölgesine yerleşmiş olan Oğuzların Bayat boylarındandır. Fuzûlî; ne kadar kesin bilinmese de 1483 yılında Akkoyunlular zamanında şimdiki Irak'ta Kerbela veya Necef'de veya Kerkük iline bağlı Kale semtinde doğduğu tahmin edilir.[3]

Fuzûlî iyi bir eğitim almak için ilk önce Hillah şehirinde müftü olan babasından, ve daha sonra Rahmetullah adındaki bir öğretmenden eğitim görmüştür.[8] Daha sonraki öğrenimi hakkında kesin bir bilgi olmamakla birlikte; eserlerinden İslamî bilimler ve dil alanında çok iyi bir eğitim aldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca Su Kasidesi'nin 2. beytinde;"Âb-gûndur günbed-i devvâr rengi bilmezem","Ya muhît olmuş gözümden günbed-i devvâre su"diyerek astronomi bilgisinin de iyi olduğunu ortaya koymuştur.Türkçe Divanı'nın önsözünde şöyle demiştir:

“ "İlimsiz şiir temelsiz duvar gibidir, temelsiz duvar da değersizdir" ”

Azerice[1], Arapça[2] ve Farsça[3] divan şiirlerini yazmıştır. Eserlerinde kullandığı dil dönemindeki divan şairlerine göre daha sade, anlaşılır bir Türkçedir. Halk deyişlerinden bolca yararlanmıştır.

Bedensel zevklerden ziyade tasavvufî bir aşk, Ehl-i Beyt'e duyulan özlem, ayrılık acısı şiirlerinin konusunu teşkil etmiştir. Duygu ve düşüncelerini çok içten ve lirik bir şekilde ifade etmeyi kolayca başarmıştır. Bu açıdan bakıldığında Türk şiirinde karşılaştırılabileceği tek şair Yunus Emre'dir. "Leyla ve Mecnun" mesnevîsi aynı konuda yazılmış (Arapça ve Farsça dahil) en iyi mesnevîlerden biridir.

İran şiirinden Hâfız, Türk şiirinden ise Nesimî ve Nevai çizgisini en başarılı şekilde kemâle erdirmiştir. Kendisinden sonra gelen bütün divan şairlerini etkilemiştir. Onun, Kerbela'da 1556 yılında içinde yaygın olan salgın bir hastalık sonucunda, veba veya kolera'dan öldüğü tahmin edilir. Nefsini yüceltmemek, kibir ve gurur yapmamak için şiirlerinde "boş, gereksiz, yersiz" anlamına gelen "fuzuli mahlasını kullanmıştır.

Şiirlerinin konusu

Leyla ile Mecnun
Fuzûlî'nin "Divan" adlı eserinde yer alan bir şiirinden görünüm.

Irak'ta Hilla Bölgesinde yaşamıştır.[9] Hayatı yoksulluk, bahtsızlık ve ilgisizlik içinde geçmiştir. Bu durum onu derinden etkilemiş ve bu yalnızlık duygusu sanatının ilham kaynağı olmuştur. Yaşadığı atmosferi şiirine yansıtmıştır. Kendisi çölde yaşamış; çöl kimsesizlik, hasret ve hüzün demektir. Fuzuli bu unsurları şiirinde yoğurmuştur.

Fuzuli şiirlerinde Tek Varlık görüşünü en fazla işleyen şairdir. Onda "Visal" (Allah'a kavuşma) isteği kuvvetlidir. Ama vuslat yoktur. Tasavvuf onda yaşı ve sanatı ilerledikçe koyulaşmıştır. Divan edebiyatında ilah-i aşkı en fazla işleyen şairdir. Bu durum ondaki ideal aşkı gösterir. Fuzuli derdi, ıstırabı seven bir kişidir. Nitekim şu beyiti bunu açıkça gösterir.

"Aşk derdiyle hoşem el çek ilacımdan tabib Kılma derman kim helakım zehri dermanındadır."

Fuzuli derin ve samimi bir aşk şairidir. Ölüm, toplum, yoksulluk, felsefe, tabiat temalarını hep bu aşk etrafında yazmıştır. Çağdaşlarına göre sade bir dili vardır. Arapça, Farsça ve Türkçeyi çok iyi bilen şairin gücü; bu üç dilden aldığı kelimeleri kullanıp, bunlarla düşünmesiyle ortaya çıkmıştır. Bu yönüyle Divan Edebiyatı'nın en büyük şairlerinden sayılmaktadır.

Ayrıca Yedi Ulu Ozan'dan biri kabul edilir.

Seçkin eserleri

Azerice[10][11], Arapça ve Farsça olmak üzere üç dilde de eser veren Fuzuli'nin eserlerini şu şekilde sıralanabilir

Türkçe manzum eserleri

444 beyitlik Türkçe mesnevi, 1956

3 bin 96 beyitlik mesnevi. Bir örnek;
"Arayiş-i sohbet eyle saki
Ver bade mürüvvet eyle saki
Bir cam ile kıl dimağımuz ter
Lutf eyle bir iltifat göster"[12]

I. Süleyman'nin Bağdat'ı fethinden sonra (1534) padişaha kasideler (Arapça: قصيدة, çoğul qasā'id, قــصــائـد; Farsça: قصیده) sunmuştur. Padişah tarafından beğenilen kasideler karşılığında 9 akçelik maaşla ödüllendirilmiştir. Maaşını alamayınca Şikâyetnâme'yi yazmıştır. Şikâyetnâme Fuzuli'nin en önemli eserlerinden biridir.

Şikâyetnâmesinde Fuzuli şöyle der:

“ Selam verdim rüşvet değildir diye almadılar.
Hüküm gösterdim faydasızdır diye mültefit olmadılar[13]		 ”

Gazel türünde vermiş olduğu latif eserler

Beni candan usandırdı, cefadan yâr usanmaz mı?
Felekler yandı ahımdan, murâdım şemsi yanmaz mı?

Kamu bimarına cânân devayı dert eder ihsan
Niçin kılmaz bana derman beni bîmar sanmaz mı? [14]

Türkçe mensur eserleri

Kerbela olayını anlatan düzyazı, 1837

Farsça manzum eserleri

tasavvuf içerikli, 327 beyitlik Farsça mesnevi

Farsça mensur eserleri

Basımları

Bakınız

Dipnotlar

Birinci

  • Fuzulî. Fuzulî Divanı: Gazel, Musammat, Mukatta' ve Ruba'î kısmı. Ed. Ali Nihad Tarlan. İstanbul: Üçler Basımevi, 1950.
  • Fuzulî. Leylâ ve Mecnun. Ed. Muhammet Nur Doğan. ISBN 975-08-0198-9.

İkinci

  • Andrews, Walter G. "Fuzûlî" in Ottoman Lyric Poetry: An Anthology. pp. 235–237. ISBN 0-292-70472-0.
  • "Fozule, Mohammad b. Solayman". Encyclopedia Iranica. Retrieved 25 August 2006.
  • "Fuzuli, Mehmed bin Süleyman." Encyclopædia Britannica. 2006. Encyclopædia Britannica Premium Service. 23 Aug. 2006 <http://www.britannica.com/eb/article-9035730>.
  • Kudret, Cevdet. Fuzuli. ISBN 975-10-2016-6.
  • Şentürk, Ahmet Atillâ. "Fuzûlî" in Osmanlı Şiiri Antolojisi. pp. 280–324. ISBN 975-08-0163-6.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. 1 2 3 Peter Rollberg. The modern encyclopedia of Russian and Soviet literature (including Non-Russian and Emigre literatures) / Edited by Harry B. Weber. — Academic International Press, 1987. — Sayfa 76.
    In Mesopotamia Fuzuli was in intimate contact with three cultures — Turkic, Arabic, and Persian. Besides his native Azeri, he learned Arabic and Persian at an early age and acquired a through command of the literatures in all three languages, an accomplishment in wich the cosmopolitan literary and scholarly circles of Hilla played an important role.
  2. 1 2 3 Charles van der Leeuw. Azerbaijan: A Quest for Identity. — Palgrave Macmillan, 2000. — 85. sayfa — ISBN 9780312219031
    Nevertheless, Fizuli has left us one of the finest divans in Azeri literature (he wrote with equal ease in Azeri, Arabic and Persian), as well as the oldest preserved piece of prose in Azeri, The Book of Plants, a contemplative poem The Rise of Religion and an epic (the first to be written in Azeri) that told the tale of Leyla and Majnun.
  3. 1 2 3 4 5 FOŻŪLĪ, MOḤAMMAD. Iranica
    FOŻŪLĪ, MOḤAMMAD, b. Solaymān (ca. 885—936/1480-1556), widely regarded as the greatest lyric poet in Azerbayjani Turkish, who also wrote extensively in Arabic and Persian… Fożūlī’s fame, however, rests above all on two of his Turkish works, the Dīvān (containing several panegyrics, robāʿīs, and three hundred ḡazals; numerous editions, including A. Gölpınarlı, Istanbul, 1948, 2nd ed., 1961) and especially his Laylā wa Majnūn
  4. ↑ MUHAMMED FUZULI
  5. ↑ Britannica online
  6. ↑ Kathleen R. F. Burrill. The Quatrains of Nesimi, Fourteenth-century Turkic Hurufi. Mouton, 1973
  7. ↑ Azeri Culture
  8. ↑ Şentürk 281
  9. ↑ http://www.ilahiyat.konya.edu.tr/indir.php?b=4&dfa=0222371001325945065&dga=suilhdergi29__(p171-182)%20fuzuli%20ayhan%20erdogan.PDF
  10. ↑ Poetry Protal: Fuzuli Muhammed Suleyman Oglu
  11. ↑ Karaalioğlu, Seyit Kemal (1974). Türk edebiyatçılar sözlüğü. İnkılâp ve Aka Kitabevleri. s. 155.
    Fuzulî şiirlerini Azeri Türkçesi'yle yazmış, çoğunlukla gazel, kaside türleri içerisinde aşk temasını işlemiştir.
  12. ↑ Leylâ ve Mecnun 216
  13. ↑ Kudret 189
  14. ↑ "Fuzûli - Gazel (Beni Candan Usandırdı)". 19 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150719074632/https://www.youtube.com/watch?v=9qsremtvEyw.

Dış bağlantılar

Divan Edebiyatında Önemli Müellifler
13. Yüzyıl
14. Yüzyıl
15. Yüzyıl
16. Yüzyıl
17. Yüzyıl
18. Yüzyıl
19. Yüzyıl
Önemli Kavramlar
This article is issued from Vikipedi - version of the 1/7/2017. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.