Fokas

Fokas Flavius Phocas Augustus Φωκάς
Konsül giysileri ile Fokas
Bizans İmparatoru
Hüküm süresi	602 - 610
Önce gelen	Mavrikios
Sonra gelen	Heraklius
Eş(leri)	Leontia
Tam ismi Flavius Phocas Augustus
Doğum	547
Ölüm	610 Konstantinopolis

Fokas (Latince: Flavius Phocas Augustus, Yunanca: Φωκάς) (547-610) Bizans imparatoru (602-610). Lejyon gedikli subaylarındandı. İmparator Mavrikios'a karşı bir askeri ayaklanma ya elabaşılık yapıp isyan başarılı olunca imparatorluk görevini gaspedip meşru İmparator Mavrikios'un boynunu vurdurdu. Hükümdarlığı zamanında Pers-Sasani istilaları ve içeride ardı arkası gelmeyen suikastlar oldu. 610'da Heraklius tarafından tahttan indirildi ve öldürüldü.

İmparatorluktan önceki yaşamı

Fokas'ın Trakya'da doğduğu bilinmekte ise, çocukluğu ve ilk gençliği hakkında elde hiç bilgi bulunmamaktadır. 600 yılında Bizans ordusunda bir gedikli subay olarak görev yaptığı; imparator Mavrikios'in Balkan askerî seferlerine katıldığı ve diğer askerler tarafından beğenilip sevilip bir lider olarak kabul edildiği de bilinmektedir.

598de Avarlar üzerine gönderilen bir Bizans ordusunu mağlup edip çok sayıda Bizans askerini esir almışlardı ve bunların geri verilmesi için fidye istemişlerdi. Ordu komutanı olan imparator Mavrikios bu fidyeyi ödemeyi redetmiş ve bütün esirlerin öldürülmesine neden olmuştu. Bu orduda büyük bir hoşnutsuzluk yaratmıştı. 600'lerde, Balkanlarda bulunan ordunun şikayetlerini başkent Konstantinopolis'e götürmek için bir delegasyon seçilmiş, Fokas bu delagasyonun bir üyesi olmuştur. Ordunun Konstantinopolis'e gönderdiği delegasyonun dile getirdiği şikayetler ve istekler reddilmiştir. Zamanın tarihinin yazanlara göre de Fokas şahsen önemli saray mensupları tarafından ağır hakaretlere uğramış ve hatta kendine dayak bile atılmıştır.

İmparatorluğa çıkış

Fokas resimli bir sikke Konstantinopolis dışında basılmış

Buna ek olarak Mavrikios ordunun levazım masraflarını azaltmak maksadıyla 602'de Avar seferi nedeniyle Balkan sınırında bulunan orduya kışın geri göndermemeye karar vermiş ve Tuna Nehri'nin kuzey yakasında Bizans sınır kaleleri Limnes tarafından korunmayan bir kışlık ordugahta kışı geçirme emri vermiştir. Zaten büyük hoşnutsuzluk içinde bulunan ordu bu emre karşı çıkmış ve hemen bir ordu isyanı başlamıştır. İsyancı ordu Fokas'ın liderliği altında Konstantinopolis üzerine yürümüştür. Bir ay içinde, başkente giren ordu Mavrikios'un tahttan feragat etmesine neden olmuş ve Fokas Konstantinopolis'te bulunan "Yeşiller" partisi tarafından imparator ilan edilmiştir. Eski imparator başkent dışında Kadıköy (Chalcedon)'da bulunan bir manastıra keşiş olarak sığınmıştır. Böylece 602'de Fokas için Vaftizci Sant John Kilisesiinde, Augusta olarak ilan edilen karısı Leontia ile birlikte, bir dinî ayinle tac giydirme töreni yapılmıştır.

Keşiş olarak eski imparator Mavrikios, Fokas idaresine hiç efektif tehditte bulunmamasına rağmen, Fokas'ın ilk icraatlarınden biri olarak Mavrikios ve aynı manastıra sığınan beş oğlunun idamı olmuştur. Devri hakkında yazan tarihçilere göre önce beş oğlu eski imparatorun gözleri önünde idam edilmiştir. İdam edilenlerin gövdeleri denize atılmış ve kesilen başları mızraklara geçirilip şehirde halka gösterilmiştir. Başkent ahalisi eski imparatorun ortadan kalkdırıldığını açıkça gördükten sonra Fokas kesik başların bir Hristiyan törenle gömülmelerine emir vermiştir.

Fokas, saltanatının ilk yıllarında, Mavrikios döneminde yüksek olan, vergileri indirmiş ve bu nedenle taraftatar kazanmıştır. Papa I. Gregorius'dan gelen bir sıra övgü mektubu Fokas'in bu popülerliğini belgelemektedir. Papa özellikle Fokas'ın dinsel kurumlar için Papa'nin başlattığı reformları uygulamasını övmüştür. İtalya'da özellikle Sicilya'da Katolik papazlarca ve sonra Mısır'da ortodoks papazlarca uygulanan tarımsal reformlarla büyük kilise arazilerinde eskiden birçok değişik şekillerde bulunan ve toprağa bağlı çiftçileri çeşitli yollarla sömüren komisyoncu, aracı vb. gibi parasitleri ortadan kaldırarak kilise topraklarının doğrudan doğruya kilise idarecisi papazlar tarafından idare edilmesini öngörmekteydi. Böylece kilise papazları, idareleri altında bulunan yetimler yurtları, hastaneler, doğum evleri, huzur evleri gibi sosyal yardım tesislerini finanse etmek için daha fazla fonlar elde etmiş oluyorlardı. Fokas'ın bu iyi niyetli reformları Konstantinopolis'te nüfuzlu olan büyük bir grup halk tarafından yerilmiştir.

Fokas'ın bir hükümet darbesi ile imparatorluğa gelmesi Konstantinopolis'in imparator I. Konstantin tarafından yeniden kurulup başkent yapılmasından beri ilk şiddet kullanarak iktidara geçme olmuştur. Zamanının tarihini yazarlar Fokas'ın kendine muhalefet yapanların binlercesini öldürdüğünü yazmaktadırlar. Ancak Fokas ve imparatorluk dönemi hakkında yazılan tarihlerin çok yanlı olarak Fokas aleyhinde oldukları aşikardır. Fokas'ın iktidarda bulunduğu sırada hazırlanan hiçbir tarih eseri elimize geçmemiş; onun hakkında yazan tarihçilerin hepsi Fokas'ın iktidardan büyük bir hükümet darbesi ile düşürülmesinden sonra o zamanların kaynaklarını kullanarak eserlerini hazırlamışlardır ve bu tarihlerin de Tarih galipler tarafından yazılır sözünün Fokas dönemine uygulanması eserleri olduğu hiç şüphe götürmemektedir.

İmparatorluk dönemi

Fokas Sütunu: Roma Forumu'na dikilen son anıt.

Fokas'ın saltanatı sırasında Bizans İmparatorluğu, şehirde oturan Papa'nin çok büyük nüfuzuna rağmen, Roma şehri üzerinde egemendi. O şehirde ortaya çıkan sorunlarda Fokas hep papaların tarafını tutmuş ve böylece papalık idaresi ile iyi ilikşiler kurmuştu. Roma'nin eski tanrıları için en büyük tapınağı olan Pantheon'u kiliseye dönüştürmesi için Papa IV. Bonifakius'a Fokas vermiştir.

Smaragdus'un Ravenna askeri-sivil valisi (Ekşarj) olarak geri dönmesini Fokas sağlamıştır. Bundan cok memnun kalan Smaragus altında imparator Fokas'a övgü yazıları olan, üstünde bir yaldızlı heykel bulunan ve harabe halinde mevcut olan malzameleri kullanarak yapılan Korint tipi sütun şeklinde olan Fokas Sütunu'nu Roma'da Forum meydanına diktirmiştir. Bu Roma İmparatorları için Roma'da dikilen son anıt olmuştur.

Doğu Roma İmparatorluğu'nun o zamana kadar geleneksel sınırlarının gerileme süreci Fokas imparatorluğu sırasında başlamıştır. Balkanlarda Avarlar ve İslav kavimleri önceki imparator Mavrikios tarafından kontrol edilmiş ve Roma'nin Balkan sınırı korunmuştur. 605'de Tuna boylarında bulunan özel sınır koruyan Roma orduları geri çekilmiş ve Balkanlara barbar kavimlerin hücumlarına karşı sınırların savunması Roma idaresinde olarak sınır boylarına yerleştirilen diğer barbar kavimlere bırakılmıştır. Doğuda ise daha vahim bir durum ortaya çıkmıştir. Sasani İmparatoru II. Hüsrev İran'da çıkan bir iç savaş sırasında Bizans imparatoru Mavrikios tarafından sağlanan yardımlarla İran tahtına çıkmış ve onun ölümü ile Bizans nüfuzundan ayrılmak için eline geçen her fırsatı kullanmaya başlamıştır. Eski imparatorunun oğlu Theodosios olduğunu iddia eden bir kişinin İran başkentine gelmesi üzerine II. Hüsrev orada bir Bizans İmparatorluğu taç giyme töreni yaptırmış ve Bizanslıları yeni imparatorlarını kabule çağrılar yapmıştır. Ayrıca Fokas'ın imparatorluk otoritesini kabul etmeyip isyan eden ve Urfa (Edessa) kalesinde Fokas taraftarı Bizans orduları tarafından kuşatmaya alınan Romalı general Narsese askeri yardım için bir sefer yapmıştır. Bu II. Hüsrev'in Kuzey Mezapotamya'da bulunan Bizans sınır kalelerini yeniden almak üzere giriştiği bir kampanyanın ilk adımı olmuştur. Böylece kaybedilen Bizans sınır kaleleri ile 607de İran-Bizans sınırında Bizans arazisi Fırat kıyılarına kadar geriletilmiştir.

İmparatorluktan indirilmesi ve ölümü

608'de Bizans'in Kartaca merkezli Afrika sivil-askerî valisi (ekşarjı) olan Yaşlı Heraklius ve oğlu Genç Heraklius Fokas aleyhinde bir isyan başlatmışlardır. Konsül giysileri (imparatorluk giysileri değil) ile kendilerinin resmini gösteren sikkeler bastırıp idare ettikleri ülkelerde yaymışlardır. Fokas buna misilleme olarak Konstantinopolis'te bulunan aleyhtarlarını idama başlatmıştır. Bunlar arasında eski imparatoriçe Konstantina ve üç kızı da bulunmaktaydı. İsyancılar Yaşlı Heraklius'un bir yeğeni olan Nikatas idaresinde bir orduyu karadan şimdiki Tunus'tan Mısır'a göndermişlerdir. Genç Heraklius ise bir deniz filosuna bindirilmiş ordusu ile Sicilya ve Kıbrıs'ı fethi başarmıştır. Bu iç savaşın başlaması ile Fokas aleyhinde Suriye ve Filistin'de büyük karışıklıklar çıkmıştır. Fokas bu karışıklıkları bastırmak ve isyancılara kaybedilen Mısır'ı geri almak için oralara general Bonosus'u göndermiştir. Bonosus Bizans'ın doğu şehirlerindeki isyancılara o kadar sert davranmıştır ki zulümleri birkaç yüzyıl halk folklorunda anılmıştır. Sonra isyancı Niketas'i Mısır'dan atmak için, bütün Bizans doğu ordusu birlikleri ile Mısır'a gitmiştir. Fakat isyancı Niketas ile yaptığı çok zor bir savaştan mağlup çıkmıştır. Doğu sınırlarının Bizans askerlerinden boşalmasını fırsat bilen İranlı Sasaniler Bizans'in bütün doğu eyaletlerini ele geçirmeyi başarmışlar ve hatta Anadolu içlerine doğru sarkmaya başlamışlardır.

610'da genç Heraklius Konstantinopolis yakınlarına gelmiştir. O zamana kadar Fokas'a sadık kalan askerlerin çoğu ya mağlup edilmiş ya da taraf değiştirmişlerdir. Çok nüfuzlu bazı Bizans asilleri Heraklius'u karşılamaya gelmişler; o zaman genç Heraklius kendinin İmparator olduğunu resmen ilan eden taç giyme töreni yaptırma planları hazırlamıştır. Heraklius şehre girdiği zaman Fokas'ın kendi damadı Pricus ve idaresi altında bulunan imparatorluk koruma birliği Ekskubitorlar Heraklius'a teslim olmuşlardır. Böylece Heraklius şehri hiç ciddi bir askerî direnme görmeden eline geçirmiştir. Fokas yakalanıp Heraklius huzuruna getirilmiştir. Heraklius

Aşağılık adam, böyle mi devlet idare edilir?

diye sorusuna Fokas

Sanki sen daha iyi mi idare edeceksin?

diye cevap verince sinirleri bozulan Heraklius hemen kılıcıyla orada Fokas'ın kafasını uçurmuştur. Fokas'ın kafası kesik cesedi başkent sokaklarında gezdirilmiş ve sonra da yakılmıştır.

Dışsal kaynaklar

• Ostrogorsky, Georg (çev. Fikret Işıltan), (1999 5. Baskı) Bizans Devleti Tarihi, Ankara: Türkiye Tarih Kurumu ISBN 975-16-0348-X (Orijinal 1. Baskı: 1940)
• Gregory, Timothy E. (çev. Esra Ermert), (2008), Bizans Tarihi, İstanbul:Yapı Kredi Yayınları ISBN 978-975-08-1507-2
• İngilizce Wikipedia Phocas maddesi (İngilizce) (Erişme tarihi: 10.06.2009).
• Norwich, John Julius, (1988), Byzantium: The Early Years, Londra:Penguin ISBN 0-14-011447-5 say. 279-283

Resmî unvanlar
Önce gelen: Mavrikios	Bizans İmparatoru 602 - 610	Sonra gelen: Heraklius